ایده اولیه پیدایش بورس در جهان دسترسی سریع به تمام بازرگانان و دلالها در یک مکان و فروش کالا به صورت حراج بوده است. پس از آن ایده‌های مهم‌تر مانند تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکتها و پروژه‌های آنها در قالب یک سامانه منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف باعث تکامل این بازارها شد. در این مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان و چگونگی تکامل آنها را بررسی خواهیم کرد، پس با ما همراه باشید.
پیشینه تاریخی واژه بورس
کلمه بورس مانند هر کلمه دیگری دارای یک پیشینه تاریخی است. به باور بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه اقتصاد، پبشینه بورس به قرن ۱۵ میلادی (در حدود سال ۱۴۶۰ میلادی) باز می گردد. در آن زمان بازرگانان و کسبه شهری به نام بوروژ (Bruges) در شما غربی کشور بلژیک، در میدانی به نام “تِربوعِرز” (TerBeurze) و روبروی خانه اشراف‌زاده‌ای به نام “واندر بورس” جمع می‌شدند و به خرید و فروش کالاها و اجناس خود می‌پرداختند.
از آن تاریخ به بعد مکانهایی که مردم در آنجا کالاها و اجناس مختلف را معامله می‌کردند، به بورس معروف شدند. قابل ذکر است که در این مکانها نظم و انضباط خاصی برقرار نبوده است و هر کسی می توانسته در این مکانها به خرید و فروش بپردازد، اما رفته رفته در این مکانها نظم و انضباط خوبی برقرار می‌شود و فقط به بازرگانها، صرافها و دلالان مهم اجازه ورود به این مکانها داده می شده است.
برخی افراد که با معامله در این مکانها سود خوبی کسب کرده بودند برای حفظ و تداوم آن روند تصمیم می‌گیرند که تالارهایی مسقف ایجاد کنند تا هم کنترل جمعیت وارد شده راحت‌تر شود و هم در هوای بارانی و برفی نیز بتوانند از این تالارها برای ادامه امور خود استفاده کنند. به مرور زمان این تالارها به شکل ساختمانهایی عظیم و باشکوه درآمدند که باعث شدند بازرگانان و دلالان از نقاط مختلف به این ساختمانها مراجعه کنند و به شکلی متمرکزتر به داد و ستد بپردازند. در واقع این تالارها باعث رونق هرچه بیشتر بورسهای آن زمان شدند. بعضی از این تالارها هنوز نیز پابرجا هستند و نمونه‌ای از آن را می‌توانید در تصویر زیر مشاهده کنید.
تصویری که مشاهده می‌کنید مربوط به بورس بروکسل است. این ساختمان بزرگ و زیبا هنوز در شهر بروکسل پابرجاست و محل رفت و آمد افراد زیادی می‌باشد. کافی است که این ساختمان را جستجو کنید تا تصاویر امروزی آن را مشاهده کنید.
تاریخچه پیدایش بورس در جهان به صورت رسمی
در اکثر منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بورس به عنوان تاریخ رسمی تأسیس بورس در دنیا معرفی شده است. اما آن زمان بورسهای موجود با تعریفی که ما امروزه از بورس می‌شناسیم متفاوت بودند. بورسهای اولیه، بیشتر مکانی برای داد و ستد مستقیم افراد و حراج کالاهای مختلف به شمار می‌رفتند. به عبارت دیگر این بازارها فقط مکانی برای داد و ستد دارایی‌های فیزیکی محسوب می‌شدند یا به عبارت دیگر فقط بورس کالا محسوب می‌شدند. اما به مرور، مفهومی بوجود آمد به نام دارایی مالی که باعث بوجود آمدن بورس اوراق بهادار شد و آنچه امروزه به نام بورس می‌شناسیم بیشتر اشاره به بازاری دارد که در آن امکان خرید و فروش دارایی‌های مالی فراهم است و بازار داد و ستد دارایی‌های فیزیکی به بورس کالا معروف شده‌اند.
امروزه دارایی مالی به مواردی مانند سهام شرکتها، اوراق بدهی، اوراق مشارکت، سپرده سرمایه‌گذاری، بیمه‌نامه ها و … گفته می‌شود. در واقع هر دارایی که فیزیکی نیست اما دارای ارزش است می‌تواند یک دارایی مالی محسوب شود. اما مهمترین دارایی مالی که باعث شد بورسهای اوراق بهادار بوجود بیایند سهام شرکتها بود یا به عبارت دیگر با بوجود آمدن شرکت‌های سهامی رفته رفته بورسهای اوراق بهادار نیز در سراسر دنیا شروع به کار کردند و به محلی برای خرید و فروش سهام شرکت‌های سهامی تبدیل شدند.
شرکت سهامی
در زمانهای گذشته بازرگانان همیشه به دنبال راهی بودند تا ضرر و زیانهای احتمالی تجارتشان را کاهش دهند. شراکت راه خوبی بود برای این که ریسکهای احتمالی یک کسب و کار فقط متوجه یک نفر نباشد و بین دو یا چندین نفر تقسیم شود. البته طبیعتاً این کار باعث تقسیم شدن سود کسب و کار نیز می‌شد، اما باید به این نکته توجه کرد که هر شخص می توانست با مابقی سرمایه خود در کسب و کارهای دیگری نیز شراکت کند که حرکتی هوشمندانه محسوب شده و می‌شود، چرا که این کار مصداق بارز این جمله است: «همه‌ی تخم مرغ‌هایت را در یک سبد نگذار». به عبارت دیگر با دخیل کردن سرمایه در تجارتهای مختلف می توان گفت که ریسک سرمایه‌گذاری تا حد بسیار زیادی کاسته می شود.
بر همین اساس مفهوم شرکت سهامی بوجود آمد و کم کم باعث زیاد شدن این نوع شرکتها گردید. در این شرکتها به جای این که یک نفر سرمایه‌گذار باشد، چندین نفر سرمایه‌گذار خواهند بود و به تناسب سرمایه یا سهم خود در سود یا زیان کسب و کار شریک می‌شوند.
اولین شرکتی سهامی، شرکتی به نام ماسکُوی (Muscovy) بود که در سال ۱۵۵۳ میلادی توسط عده‌ای تجار روسی در کشور روسیه ایجاد شد. دلیل بوجود آمدن این شرکت سهامی نیز این بود که تجار روسی تصمیم گرفتند کالاهای خود را با کشتی بدون این که آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین بفرستند. اما با این کار احتمال ضرر بیشتر می‌شد، پس برای کم شدن ضرر احتمالی این سفر که هیچ شخصی نیز به تنهایی آن را نمی‌پذیرفت، عده‌ای تجار روسی سرمایه‌ی لازم را تأمین کردند و هر کس به نسبت سرمایه خود در سود و زیان شریک شد که البته این اقدام با موفقیت صورت گرفت و ضرری نیز متوجه آنها نگردید.
تاریخچه پیدایش بورس در جهان : بورس اوراق بهادار
به مرور زمان و با گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به جذب سرمایه‌های بیشتر و شرکای بیشتر احساس شد. پیدا کردن شرکای جدید هم به مراکزی احتیاج داشت که بتوانند بین دارندگان پول و متقاضیان پول ارتباط برقرار کنند. این مراکز نیز رفته رفته به بورس سهام یا بورس اوراق بهادار معروف شدند و امروزه به اختصار به آنها بورس گفته می شود.
به مرور زمان شرکتهایی که از قبل وجود داشتند نیز از بورس برای جذب سرمایه بیشتر یا به عبارت دیگر شریک کردن دیگر افراد در شرکت خود استفاده کردند تا ریسک کسب و کار خود را کاهش دهند و از طرفی سرمایه خوبی نیز وارد شرکت شود و بتوانند برای توسعه شرکت یا سرمایه‌گذاری در زمینه‌های دیگر استفاده کنند. این مورد امروزه به پرکاربردترین کارایی بورس اوراق بهادار تبدیل شده است.
اولین بورس اوراق بهادار جهان
ضروری است که در تاریخچه پیدایش بورس در جهان با اولین بورس اوراق بهادار جهان نیز آشنا شوید. اولین بورس اوراق بهادار جهان در قرن ۱۷ میلادی (سال ۱۶۰۲ میلادی) در شهر آمستردام هلند تشکیل شد. با تشکیل این نهاد، کمپانی هند شرقی اولین شرکتی بود که سهام خود را در این بورس عرضه کرد و بوسیله‌ی آن به جذب سرمایه یا در واقع افزایش تعداد شرکا پرداخت. زمان تأسیس بورس آمستردام هلند نیز در بعضی منابع به عنوان تاریخ رسمی تأسیس بورس در جهان یاد شده است.
بورس آمستردام، امروزه نیز یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین‌المللی است. رشد بورس سهام و فراگیرشدن آن در عرصه‌های تجاری و اقتصادی، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصادِ تازه متحول شده آن همراه بوده است. سپس به تدریج در کشورهای اروپایی نظیر انگلستان، آلمان و سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانت‌های اجرایی لازم برای آن وضع شد تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.
تاریخچه پیدایش بورس در جهان : تأسیس معروفترین بورسها
از نظر تاریخچه پیدایش بورس در جهان، بورسهای بزرگ دنیا ابتدا در اروپا شکل گرفتند سپس به غرب قاره اروپا در آمریکا نیز سرایت کرد و بعد نیز بورسهای بزرگ در شرق دنیا شروع به کار کردند. در ادامه تعدادی از این بورسها را به ترتیب زمان افتتاح بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
بورس اتریش
از نظر تاریخی بورس اتریش در وین در سال ۱۷۷۱ در خلال دوره «ماریا ترزا» افتتاح شد. بازار بورس وین نخستین بازار بورس اوراق بهادار اروپای شرقی بوده و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بازارهای بورس جهان نیز محسوب می‌شود که کمتر به آن پرداخته شده است اما جهت حفظ ترتیب شکل‌گیری بورسهای مهم نیاز بود که در مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان به آن بپردازیم.
بورس لندن
دومین بورس مهمی که باید در مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان به آن اشاره کنیم بورس لندن است. در لندن معامله‌گران بورس، جهت انجام معامله در قهوه‌خانه‌ها گردهم می‌آمدند. معاملات قهوه‌خانه‌ای و غیررسمی چندین سال ادامه یافت تا این که برای نظم بخشیدن به این بازار، قهوه‌خانه نیوجاناتان که یکی از بزرگترین و معروفترین قهوه‌خانه‌های محل تجمع فعالان بازار بورس محسوب می‌شد در سال ۱۷۷۳ توسط معامله‌گران خریداری شده و به بورس اوراق بهادار تبدیل شد و نهایتاً این بازار در سوم مارس ۱۸۰۱ رسماً تأسیس شد.
همچنین این بازار در تاریخ بیست و سوم ژوئن سال ۲۰۰۷ با بورس میلان (Borsa Italiana) ادغام شد و از آن به بعد تحت عنوان گروه بورس لندن انگلیس (LSEG) فعالیت می‌کند. به دنبال ادغام صورت گرفته، بورس انگلیس قدرت و اهمیت بیشتری در میان بورسهای اروپایی پیدا کرد.
در تصویر فوق می‌توانید بورس لندن که در میدان پاترنوستر (Paternoster) شهر لندن واقع شده است را مشاهده کنید. همانطور که پیداست برخی از ساختمان‌های این تصویر قدمت زیادی دارند اما مرتب بازسازی شده‌اند تا از تخریب آنها جلوگیری شود.
بورس نیویورک
سومین بورس مهم که باید در مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان به آن اشاره کنیم بورس نیویورک است. فرایند شکل‌گیری این بورس به این صورت بوده است که در آمریکا در تاریخ ۱۷ می ۱۷۹۲، تعداد ۲۴ کارگزار بازار سهام در خیابان وال‌استریت نیویورک و زیر یک درخت چنار دور هم جمع شدند و توافقنامه‌ای را امضا کردند، که به توافقنامه باتن‌وود (buttonwood) یا درخت چنار مشهور شد.
۲۵ سال بعد، در هشتم مارس ۱۸۱۷ اعضای مؤسس این نهاد تصمیم گرفتند، تا با تهیه پیش‌نویس قانون، مراحل انجام معاملات را شفاف‌تر و قانونمند کنند و پس از آن نیز خود را به عنوان هیئت امنای بورس اوراق بهادار نیویورک خطاب کردند و با تنظیم اساسنامه، شروع به کار بورس نیویورک را، رسمیت بخشیدند. این بورس در ساختمانی اجاره‌ای واقع در پلاک ۴۰ خیابان وال‌استریت شروع به کار کرد.
در حال حاضر نیز معتبرترین بورس جهان، بورس نیویورک با نماد NYSE (مخفف NewYork Stock Exchange) است. شاخص اصلی این بورس داوجونز (DowJones) نام داشته و معاملات این بورس به صورت الکترونیکی انجام می‌گیرد. بورس نیویورک از نظر حجم سرمایه‌گذاری و معاملات، بزرگترین بورس دنیا است. همچنین بازار بورس نزدک (NASDAQ) نیز به عنوان بزرگترین بازار معاملاتِ خردِ سهام آمریکا توسط انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار بورس نیویورک در سال ۱۹۷۱ تأسیس شده و آغاز به کار کرد.
سایر بورسها
سایر بورسهای بزرگ دنیا که نیاز است در مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان به آن بپردازیم نظیر بورس اوراق بهادار بمبمئی (BSE) در سـال ۱۸۷۵، بورس توکیو (TYO) در سال ۱۸۷۸ و بورس شانگهای در سال ۱۹۹۰ تأسیس شده‌اند. بورس فرانکفورت و بورس پاریس نیز از دیگر بورسهای بزرگ دنیا محسوب می‌شوند و نقش بزرگی را در اقتصاد دنیا ایفا می‌کنند. همچنین در حال حاضر نیز در اغلب کشورهای دنیا، بورسهای اوراق بهادار توسط دولت‌ها افتتاح شده و فعالیت می‌کنند که یکی از این بورسهای معتبر نیز بورس ایران است.
خب در این مقاله تاریخچه پیدایش بورس در جهان تقدیم شما گردید. در مقاله‌ای دیگر نیز تاریخچه بورس ایران و چگونگی شکل‌گیری آن را به عنوان یک مقاله از سری مقالات آموزش بورس تقدیم شما خواهیم کرد.
