در مقاله قبلی به تاریخچه پیدایش بورس در جهان، دلایل شکل‌گیری اولین بورسها و مکان آنها و پیشینه تاریخی واژه بورس پرداختیم، همچنین دلایل شکل‌گیری شرکت‌های سهامی و نحوه شکل‌گیری انواع بورسهای اوراق بهادار به صورت رسمی را بررسی کردیم و در آخر به معرفی قدیمی‌ترین بورسهای اوراق بهادار جهان پرداختیم. در این مقاله نیز تلاش می‌کنیم به شکل کامل به تاریخچه بورس ایران بپردازیم و قدمهای اولیه شکل‌گیری بورس ایران و مراحل تثبیت آن به عنوان یک رکن اصلی از اقتصاد کشورمان را تشریح کنیم.
تاریخچه بورس ایران قبل از انقلاب اسلامی
اگر بخواهیم اولین قدم در ایجاد بورس ایران را ذکر کنیم باید از سال ۱۳۱۵ هجری شمسی شروع کنیم. در این سال به درخواست حکومت وقت ایران، گروهی از کشور بلژیک که میراث‌دار راه‌اندازی اولین بورسهای محلی به شمار می روند با سرپرستی شخصی به نام “وان لوترفلد” مسئول انجام مطالعات اولیه درباره اقتصاد ایران و چگونگی تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران شدند.
این گروه طرح قانونی تأسیس بورس اوراق بهادار و همچنین اساسنامه آن را تهیه کردند، از طرف دیگر در همان زمان بانک ملی ایران نیز به عنوان سازمان متولی امور پولی کشور، مطالعاتی در این زمینه انجام داد اما متاسفانه به علت وقوع جنگ جهانی دوم و مشکلات داخلی کشور و فراهم نبودن شرایط راه‌اندازی بورس اوراق بهادار، مطالعات انجام شده متوقف شد و تأسیس بورس در ایران عملاً حدود ۲۵ سال به تأخیر افتاد. پس از آن در سال ۱۳۳۳ ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران محول شد و بالاخره در سال ۱۳۴۱، موافقت‌‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام توسط این کمیسیون تنظیم شد.
در اواخر همان سال، هیأتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و نحوه تأسیس و اداره بورس، تشکیلات و سازمان آن و کیفیت تصدی دولت، کم و بیش مشخص شد و چهار سال بعد یعنی در اردیبهشت سال ۱۳۴۵ لایحه قانون بورس اوراق بهادار در مجلس شورای ملی به تصویب رسید.
آغاز فعالیت رسمی بورس ایران :
نهایتاً بورس ایران از پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، فعالیت خود را به‌طور رسمی با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران به عنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان و سپس سهام شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباس‌آباد آغاز کرد. سهام شرکت سیمان تهران و شرکت سیمان شمال نیز از اولین سهم‌های پدیرفته شده در بورس ایران محسوب می‌شوند.
در تصویر زیر از مقاله تاریخچه بورس ایران می‌توانید تابلوی معاملات بورس ایران در سال ۱۳۴۸ را مشاهده کنید که فقط یک تخته سیاه است که با گچ قیمت‌های ۴ سهم پذیرفته شده در بورس را بر روی آن یادداشت می‌کرده‌اند چرا که در آن زمان بستر اینترنتی و کامپیوترهای امروزی وجود نداشته است و همه چیز به شکل دیگری اداره می‌شده است.
پس از آن طی ۱۱ سال فعالیت آغازین بورس، تا سال ۱۳۵۷ در مجموع سهام ۱۰۵ شرکت در بورس اوراق بهادار پذیرفته شد. در آن زمان اعطای معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌ها و موسسات پذیرفته شده در بورس، عامل مهمی در تشویق شرکت‌ها به عرضه سهام خود در بورس اوراق بهادار ایران بود.
تاریخچه بورس ایران پس از انقلاب اسلامی
از نیمه دوم سال ۱۳۵۷ به دلیل شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران و پس از آن با شکل‌گیری جنگ تحمیلی با عراق در شهریور ماه سال ۱۳۵۹ که ۸ سال به طول انجامید بورس ایران نیز وارد فصل جدیدی شد. در این سالها بورس اوراق بهادار ایران با کاهش شدید معاملات روبرو شد، به گونه‌ای که عملاً تا سال ۱۳۶۱ بورس ایران کاملاً متوقف شد. پس از آن از سال ۱۳۶۲ تا سال ۱۳۶۷ تقاضای اندکی برای سهام وجود داشت چرا که به دلیل پایین بودن قیمت‌های پیشنهادی خریداران، عرضه‌کنندگان نیز چندان زیاد نبودند. از طرف دیگر تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به علت تملک بسیاری از آنها توسط دولت در اثر ملی شدن بانک‌ها، بیمه‌ها و برخی از صنایع کشور به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۷ تقلیل یافت.
در نهایت پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل متحد در تابستان سال ۱۳۶۷ و پایان یافتن جنگ ایران و عراق، تصویب قانون پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران موجبات رونق دوباره بورس اوراق بهادار تهران را فراهم آورد. از سال ۱۳۶۸ نیز که با شکل‌گیری سیاست‌های دولت مبنی بر گسترش بازار سرمایه همراه شد، بورس ایران پیشرفت خوبی کرده و بسیار گسترش یافت، به طوری که در سال ۱۳۷۵ تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به حدود ۲۵۰ شرکت رسید.
در این سالها افزایش عرضه سهام شرکت‌های دولتی در بورس، عرضه این سهام از طریق شبکه بانکی در سرتاسر کشور و همچنین عرضه سهام به کارگران به نرخ‌های ترجیحی براساس مصوبات دولت، منجر به فراگیر شدن تب و تاب بورس در کشور شد. در ادامه و تا سال ۱۳۸۳ شاخص‌های بورس از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده‌اند.
نقاط عطف مهم در تاریخچه بورس ایران پس از انقلاب
در تاریخ اول آذر ۱۳۸۴ قانون جدید بازار اوراق بهادار مصوب مجلس شورای اسلامی شد که این قانون اصلی‌ترین قانون حاکم بر اوراق بهادار و بورسهای ایران است و می‌توان گفت که مهم‌ترین نقطه عطف در تاریخچه بورس ایران محسوب می شود. بر اساس این قانون بخش نظارتی بورس از بخش‌های عملیاتی آن تفکیک شد. در واقع سازمان کارگزاران بورس و اوراق بهادار تهران منحل شد و وظایف و اختیارات ضابطه‌گذاری و نظارتی آن به سازمان بورس و اوراق بهادار انتقال یافت و برخی از وظایف و اختیارات عملیاتی آن نیز به بورسهای چهارگانه انتقال پیدا کرد که عبارتند از بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی. به این ترتیب قانون ذکر شده موجب رفع برخی نارسایی‌ها و نواقص موجود در قانون اولیه شد و زمینه توسعه گسترده بورس در کشورمان را فراهم کرد.
از جمله موارد دیگری که باعث توسعه گسترده بورس در کشورمان شد و می توان به عنوان یک نقطه عطف مهم در تاریخچه بورس ایران از آن یاد کرد، راه‌اندازی سامانه معاملات آنلاین در سال ۱۳۸۹ بود. فراهم شدن بستر اینترنتی تقریباً مناسب در سراسر کشور موجب شد سامانه معاملات آنلاین راه‌اندازی شود و دسترسی راحت‌تر به سامانه معاملاتی آنلاین باعث جذب افراد بیشتری به بورس ایران گردید که در پی آن موجب بالا رفتن چشم‌گیر حجم معاملات و افزایش سهام شناور (سهامی که در دست عموم مردم قرار دارد) بسیاری از شرکت‌ها گردید. از طرف دیگر این امر باعث شد ترددهای بی‌مورد به کارگزای‌ها و تالارهای بورسی هر شهر بسیار کمتر شود و از اتلاف انرژی غیرضروری جلوگیری شود.
پس از آن هر روز شاهد توسعه روز افزون این بازار در کشورمان بوده‌ایم و این رکن اقتصادی مهم جایگاه خودش را بیش از پیش در اقتصاد ایران تثبیت کرده است.
لوگوی بورس اوراق بهادار ایران
از موارد دیگری که بد نیست در مقاله تاریخچه بورس ایران ذکر شود لوگوی شرکت بورس اوراق بهادار تهران و پیشینه‌ی تاریخی آن است. این لوگو را می توانید در تصویر زیر مشاهده کنید:
نکته جالب در خصوص لوگوی بورس اوراق بهادار تهران این است که این لوگو یک لوگوی ساده نیست بلکه الهام گرفته شده از یک نشان برنجی مربوط به دوره هخامنشایان است که در استان لرستان کشف شده است. این نشان برنجی که هم اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود را می‌توانید در تصویر زیر از مقاله تاریخچه بورس ایران مشاهده کنید :
این درفش مدور بر دوش دو گاو نر، مزین به حلقه چهار نفره، دو بخش مفرغی دارد که در اصل روی یک دسته چوبی سوار می‌شده است. قسمت پایینی یک گیره سوراخ‌دار مستقل است که روی آن تصویر سه انسان ایستاده نقش بسته که دستانشان را به یکدیگر داده و حلقه‌ای درست کرده‌اند.
قسمت بالایی بخش اصلی «بیرق» است که لوگوی بورس اوراق بهادار تهران نیز از آن الهام گرفته شده است. یک حلقة کاملاً مدور روی گرده دو گاو نر قرار دارد که پشت به پشت ایستاده‌اند. در وسط حلقه، چهار انسان که با پاهایی درهم گره خورده، در حالت دویدن، حلقه‌ای ساخته‌اند که در آن تا ابد می‌دوند. این چهار نفر، با بازوان برافراشته، دست به دست هم داده و با هم کوزه‌هایی را نگهداشته‌اند که آب از آنها سرازیر است و حلقه‌ای در اطراف آنها درست کرده که روی آن مرغابی‌های کوچکی قرار دارند و در بالای آن حیوانی نشسته است.
این نشان می تواند به این معنا باشد که چهار انسان دست در دست یکدیگر به نشانه اتحاد و همکاری در درون دایره‌ای قرار دارند که نشان‌گر دنیا است. دنیایی که بر اساس افسانه‌های قدیمی ایران بر روی شاخ دو گاو قرار دارد؛ که خود نشانه ثروت و بهره‌وری هستند. پس چنین نشانی می‌تواند بار معنایی مناسبی برای بازار بورس اوراق بهادار و فعالان آن داشته باشد.
خب مقاله تاریخچه بورس ایران نیز به پایان رسید. برای مشاهده دیگر مقالات آموزشی در حوزه بورس اوراق بهادار ما را همراهی فرمایید.
